Talent in het onderwijs

Een onderzoek naar talent(ontwikkeling) binnen het basisonderwijs.

Waarom talentontwikkeling?

Wanneer een individu zijn talent in de juiste context aanspreekt lijkt de activiteit moeiteloos te gaan, zo iemand komt in een flow. Eenmaal geproefd te hebben van zo’n flow geeft het verlangen naar herhaling van dit gevoel en motiveert iemand zich daarvoor in te spannen. Werken vanuit je talent betekent doen waar je goed in bent, dat laten groeien, en koppelen aan het resultaat van de organisatie. Als een organisatie oog heeft voor de talenten van de medewerkers zullen deze zich meer betrokken en verantwoordelijk voelen voor de organisatie. Wanneer toekomstig medewerkers al vroeg bezig zijn met talentontwikkeling zijn ze later beter zelf in staat om nieuwe talenten te ontdekken en te ontwikkelen en hebben ze een beter beeld van wat hen energie geeft. Daarom is het een taak van scholen om de diverse talenten van leerlingen te herkennen, erbij aan te sluiten en leerlingen zich daarin verder te laten ontwikkelen. Maar wat is eigenlijk de rol van talentontwikkeling in het basis onderwijs? En in welke mate ervaren leerkrachten de mogelijkheid leerlingen hierin te begeleiden? Marc Veldkamp deed voor zijn eindscriptie van de opleiding Toegepaste Psychologie onderzoek hiernaar.

Om in bovenstaande inzicht in te kunnen krijgen vroeg hij zich af: hoe bezien leerkrachten talent?, waar baseert de leerkracht talent op?, welke activiteiten en werkzaamheden voert de leerkracht uit om talent te stimuleren?, welke ondersteuning met betrekking tot talentontwikkeling krijgt de leerkracht aangeboden door school? en aan welke ondersteuning heeft de leerkracht zelf behoefte met betrekking tot talentontwikkeling?. Voordat die vragen beantwoord kunnen worden moet eerst de vraag beantwoord worden: wat is talent eigenlijk?

Wat is talent?

Dat bleek een lastige vraag. Er is een overmaat van definities die lijkt te zijn ontstaan doordat ‘talent’ een sociaal construct is en daardoor sterk beïnvloed wordt door opvattingen en reacties vanuit de sociale omgeving. Daarop zijn verschillende waarden en prioriteiten van invloed, die per cultuur en tijd verschillen. In zijn onderzoek heeft Marc het Differentiated Model of Gifted en Talented (DGMT model) van Gagné als uitgangspunt genomen. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen de begrippen begaafdheid en talent. Gagné beschrijft begaafdheid (giftedness) als een natuurlijke aanleg ofwel de potentiële mogelijkheden waarmee iemand wordt geboren. Talent beschrijft Gagné als een verzameling van ontwikkelde kennis en competenties op basis van de begaafdheid van het kind. Talentontwikkeling wordt daardoor gezien als het proces van trainen en leren, om begaafdheden te ontwikkelen in specifieke talenten. Talent wordt erkend wanneer het individu tot de top 10% van zijn leeftijdsgenoten in hetzelfde domein hoort. Zo, dat is dus talent.

Volgen Dewulf (2012) gebruiken we onze talenten vaak helemaal niet of maar gedeeltelijk, omdat we ons niet bewust zijn van de talenten die we hebben. Niet bewust zijn betekent dat talenten ook niet worden ontdekt of benut en dus verloren gaan. Talent is relationeel, daarom zegt Dewulf (2009): ‘Er is alleen maar talent als het door iemand wordt gezien’. Dit betekent dat je je pas bewust wordt van je eigen talent in relatie met een betekenisvolle andere persoon. Dit is een persoon waar je naar opkijkt of wiens waardering of erkenning je zoekt. De persoon buiten de ouders, die een grote invloed heeft op de talenten, houding, leermotivatie en zelfbeeld van het kind binnen het basisonderwijs, is de leerkracht van het kind.

‘Er is alleen maar talent als het door iemand wordt gezien’ – L. Dewulf

Talentontwikkeling in het onderwijs

Bij talentontwikkeling in het onderwijs ligt het accent op veelzijdigheid. Het onderwijs behoort bij te dragen aan de ontwikkeling op verschillende talentgebieden; cognitief, creatief, sportief en sociaal. De focus ligt daarbij niet op de best presterende jongeren maar om het beste uit de jongeren te halen. Zoals al gezegd stelt vroege talentontwikkeling mensen in staat om later zelf nieuwe talenten te ontdekken en te ontwikkelen en weten ze beter waar ze energie van krijgen. Het is de taak van scholen om de diverse talenten van leerlingen te herkennen, erbij aan te sluiten en leerlingen zich daarin verder te laten ontwikkelen. Talentontwikkeling heeft belang bij een open leeromgeving zodat leerlingen creatief kunnen zijn. Wat wordt daarvoor verwacht van scholen? Hoe meer variatie in de lesstof en werkvormen, hoe groter de kans is dat er verschillende talenten worden aangeboord. Maar dit is natuurlijk niet het enige wat van scholen verwacht wordt. Door de vele verwachtingen, met name de prestatiedruk, ervaren scholen niet altijd de ruimte om recht te doen aan de individualiteit en wensen van elke leerling. Ook blijkt vaak dat zowel ervaren leerkrachten, als leerkrachten die net van de pabo afkomen, de vaardigheden om met talentvolle leerlingen om te kunnen gaan nog te weinig beheersen. Dit betreft vaardigheden als het herkenning van talenten, tijd vrijmaken voor elke leerling, correct inzetten van verrijkingsmateriaal en differentiëren: het omgaan met verschillen tussen leerlingen.

Resultaten en conclusies

Voor het onderzoek hebben 25 leerkrachten zich beschikbaar gesteld om de vragenlijst in te vullen. Uit de resultaten blijkt dat 92% van de leerkrachten vindt dat elke leerling talent heeft! Daarbij spreekt 77% van de leerkrachten van talent bij een leerling als ‘het hebben van een aanleg, ofwel begaafdheid, en iets waar je goed in bent’. 23% spreekt over talent in de zin van ‘interesse hebben’. Leerkrachten kijken dus voornamelijk naar waar de leerlingen goed in zijn en letten deels op waar de interesses van de leerling ligt.

96% van de leerkrachten maakt gebruik van observaties om informatie te krijgen over talent bij leerlingen. Naast observaties wordt veel gebruik gemaakt van toetsscores en informaties van ouders.

60% van de leerkrachten geeft aan bewust bezig te zijn met talentontwikkeling. Het denkt op die manier het beste uit de leerlingen halen. Gebrek aan tijd is de voornaamste reden waarom 40% van de leerkrachten niet bewust bezig zijn met talentontwikkeling.

Op de vraag aan welke ondersteuning de leerkracht zelf behoefte heeft gaf 35% een antwoord in de categorie ‘eenduidige manier van aanpak’, 29% gaf antwoord in de categorie ‘eenduidige visie op talent’, 24% gaf antwoord in de categorie ‘meer tijd’ en 12% in de categorie ‘uitdagende activiteiten voor leerlingen’. Opvallend is verder dat bijna een derde van de leerkrachten aangeeft geen idee te hebben welke ondersteuningen hun school aanbiedt.

De conclusie op de onderzoeksvraag: “Welke rol heeft talentontwikkeling in het basisonderwijs en in hoeverre ervaren de leerkrachten de mogelijkheid de leerlingen hierin te begeleiden?” is dat basisscholen bewust en actief bezig zijn met talentontwikkeling. Daarbij worden verschillende activiteiten en lesmethoden zowel cognitief als creatief, sportief en sociaal toegepast. Ondanks deze mogelijkheden vanuit scholen blijken leerkrachten behoefte te hebben aan meer kennis, een duidelijke visie en aanpak vanuit de school. Een deel van de leerkrachten is nog niet bewust bezig met talentontwikkeling mede doordat zij niet weten hoe ze leerlingen hierin moeten begeleiden of omdat ze er niet de tijd voor hebben.

92% van de leerkrachten vindt dat elke leerling talent heeft!

Aanbevelingen

Vanuit het onderzoek wordt scholen aanbevolen aandacht te besteden aan de visie en aanpak die zij hanteren met betrekking tot talent, en dit over te brengen aan de leerkrachten. Ook wordt aangegeven dat trainingen en opleidingen kunnen bijdragen aan het vergroten van de kennis en vaardigheden van leerkrachten met betrekking tot talentontwikkeling en het begeleiden daarvan. Het is scholen aan te raden om minimaal één persoon, binnen of buiten de school, te hebben die gespecialiseerd is in talent en talentontwikkeling. Deze persoon kan zijn kennis met de leerkrachten delen en als begeleider voor leerkrachten optreden.